یکی از مهم ترین مباحثی که در حقوق خانواده مطرح می شود، مهریه یا صداق است. درخواست دریافت صداق در دادگاه خانواده مطرح می شود. به جرات می توان گفت امروزه صداق، از جمله رایج ترین مسائلی است که دردادگاه خانواده مطرح می شود. همانطور که می دانید، عقد ازدواج از جمله عقود غیر مالی است. با این حال این عقد، اثرات مالی مختلفی مانند صداق و نفقه دارد. صداق می تواند هر چیزی اعم از پول نقد، سکه طلا، اموال منقول یا غیر منقول باشد.

مقدمه ای بر مهریه

زن حتی می تواند انجام دادن کاری را به عنوان صداق از مرد بخواهد. از جمله مواردی که حتما باید هنگام تعیین مهریه یا صداق مد نظر داشته باشید، این است که نمی تواند غیر معین و مبهم باشد.بلکه باید به درستی تعیین شود. مسئله مهم دیگر این است که صداق حق مالی و نوعی دین است و مرد باید آن را به زن پرداخت کند. نحوه تعیین مهریه یا صداق ممکن است به دو صورت عندالمطالبه و یا عندالاستطاعه تعیین شود. یک نکته مهم دیگر در خصوص صداق این است که می توان در نکاح دائم هیچ صداقی در نظر نگرفت و ایرادی در این خصوص وجود نخواهد داشت. اما در نکاح موقت باید حتما مهریه ای حتی اندک در نظر گرفت. به طوری که عقد نکاح موقت بدون در نظر گرفتن صداق، باطل خواهد بود.

مهریه

صداق عندالمطالبه چیست؟

همانطور که در قسمت بالا اشاره شد مهریه یا صداق می تواند به دو حالت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه معین شود. تعیین یکی از این دو حالت، طبق توافق زن و مرد و خانواده های آنها صورت می گیرد. صداق عندالاستطاعه همانطور که از نام آن مشخص است، بستگی به میزان توانایی مالی مرد در پرداخت آن دارد.

به عبارت بهتر در صورتی که مهریه عندالاستطاعه باشد، زن در صورتی می تواند درخواست دریافت آن را کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را داشته باشد. صداق عندالمطالبه به این معناست که هر زمان زن اراده کند، می تواند آن را بگیرد. البته نکته قابل توجه این است که تنها در صورتی که مقدار صداق ۱۱۰ سکه و یا کمتر باشد باید حتما توسط مرد پرداخت شود. مقدار مازاد بر ۱۱۰ سکه عندالاستطاعه محسوب می شود و زن فقط زمانی می تواند مقدار مازاد را مطالبه کند که مرد استطاعت پرداخت آن را داشته باشد.

جدیدترین قانون مهریه

طبق قانون جدید مهریه تنها در صورتی می توان مهریه را به اجرا گذاشت و اقدام به جلب مرد کرد که مقدار آن کمتر از ۱۱۰ سکه طلا باشد. اما در صورتی که مقدار آن بیشتر از ۱۱۰ سکه باشد ضمانت اجرای جلب مرد وجود نخواهد داشت.

به عنوان مثال طبق جدیدترین قانون مهریه، در صورتی که میزان صداق بیشتر از ۱۱۰ سکه باشد و مرد ۱۱۰ سکه را پرداخت کرده و بقیه آن را نپرداخته باشد نمی توان به این دلیل مرد را جلب و زندانی کرد. در این حالت تنها کاری که زن می تواند برای گرفتن مابقی صداق خود انجام دهد این است که اموال مرد را به دادگاه معرفی کند تا تمکن مالی مرد برای دادگاه محرز گردد. در صورتی که مرد بجز اموالی که در زمره مستثنیات دین محسوب می شوند، اموال قابل توجه دیگری داشته باشد، دادگاه بقیه صداق را از مرد گرفته و به زن خواهد داد.

شرایط مهریه قابل اجرا

برای اینکه بتوان مهریه یا صداق را به اجرا گذاشت و اخذ کرد، باید یک سری ویژگی ها در آن وجود داشته باشد: لازم است صداق دارای ارزش مادی و مالی باشد که بتوان آن را به اجرا گذاشت. اموالی که ارزش و منفعت مادی و مالی نداشته باشند را نمی توان به عنوان صداق تعیین کرد. لازم است که صداق مشخص و معین باشد. لازم است که صداق قابلیت تملک داشته باشد.

برخی اموال مانند اموال عمومی که قابل تملک توسط اشخاص نیستند را نمی توان به عنوان صداق در نظر گرفت.یکی از مهم ترین خصوصیات صداق، مشروعیت قانونی آن است. به عنوان مثال اگر صداق، مواد مخدر یا مشروبات الکلی باشد قابلیت به اجرا گذاشتن در مراجع قانونی یا دادگاه ها را نخواهند داشت. چون قانون، این موارد را به رسمیت نمی شناسد. در واقع چنانچه مراجع این موارد را به عنوان صداق بپذیرند، به این معنی است که به گونه ای به آنها مشروعیت قانونی می بخشند. در صورتی که صداق یکی از این شرایط را نداشته باشد باطل است اما مبطل عقد نخواهد بود یعنی عقد نکاح دائم را باطل نخواهد کرد.

مهریه

در چه صورت صداق به زن تعلق نمی گیرد؟

صداق یک حق مالی است که بلافاصله پس از عقد نکاح به زن تعلق می گیرد و مرد موظف است آن را به زن پرداخت کند. با این حال قانون گذار در قانون مدنی مواردی را پیش بینی کرده است که در آن ها به زن صداق تعلق نمی گیرد.

از جمله مواردی که زن مستحق صداق نخواهد بود، می توان به موارد زیر اشاره کرد: ماده ۱۰۹۸ قانون مدنی: طبق ماده ۱۰۹۸ قانون مدنی در صورتی که عقد نکاح دائم یا موقت واقع شود اما به هر دلیلی از ابتدا باطل بوده باشد و زن و مرد با یکدیگر نزدیکی نکرده باشند، زن مستحق صداق نخواهد بود.

در فرض ماده ۱۰۹۸ چنانچه مرد صداق را به زن پرداخت کرده باشد می تواند آن را پس بگیرد. دلیل این امر آن است که صداق در نتیجه عقد ازدواج بر ذمه مرد قرار می گیرد و در این حالت، عقد نکاح از ابتدا باطل بوده است. پس دلیلی برای پرداخت مهریه وجود نخواهد داشت. در فرض باطل بودن عقد نکاح، در صورتی که زن و مرد به این بطلان آگاهی نداشته باشند و بین آنها نزدیکی صورت بگیرد، زن می تواند مهرالمثل دریافت کند.

ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی: زن و مرد می توانند پس از واقع شدن عقد نکاح، درباره مهریه، میزان و شرایط آن تصمیم بگیرند. طبق ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی چنانچه زن و مرد صداق را مشخص نکنند و عقد نکاح بین آنها منعقد شود و سپس قبل از وقوع نزدیکی بین آنها زن فوت کند، مهریه ای به او تعلق نخواهد گرفت. طبق فرض ماده ۱۰۸۸ در صورتی که بین زن و مرد نزدیکی صورت بگیرد و سپس زن فوت کند، به او مهرالمثل تعلق میگیرد. وارثان زن می توانند برای دریافت مهرالمثل اقدام کنند. ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی: طبق ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی در صورتی که عقد نکاح منعقد شده بین زن و مرد، بنا به هر دلیلی فسخ بشود و بین زن و مرد نزدیکی صورت نگرفته باشد، صداق به زن تعلق نخواهد گرفت.

مهریه

دریافت مهریه بعد از فوت شوهر

همانطور که گفتیم، مهریه یا صداق یک حق مالی و دینی بر ذمه شوهر است که باید پرداخت شود. شاید بسیاری از مردم بر این باور باشند که صداق را تنها می توان در زمان طلاق یا تا وقتی که مرد زنده است، مطالبه کرد. اما این تفکر درست نیست. صداق به مثابه دین است. دیون متوفی پس از مرگ او باید تسویه شود و مهریه بعد از فوت شوهر هم قابل مطالبه است.

در صورتی که شوهر قبل از پرداخت صداق فوت کند، زن می تواند صداق خود را از اموالی که از همسرش به جا مانده است بگیرد. با این حال در صورتی که اموال باقی مانده از شوهر برای پرداخت مهریه زن کافی نباشد، وارثان مرد تکلیفی برای پرداختن آن نخواهند داشت. زن باید برای دریافت مهریه از ارث شوهر، به دادگاه محل اقامت خود رجوع کند. دادگاه در این مرحله، میزان اموالی که از مرد به جا مانده است را بررسی و مقدار صداق زن را مشخص می کند.

آیا دریافت مهریه از پدرشوهر امکان دارد؟

همانطور که گفتیم، مهریه یا صداق دینی است که بر ذمه شخص قرار می گیرد. طبق اصل نسبی بودن قراردادها، هر شخص تنها مسئول دیون و تعهدات خود است. حتی اگر مرد از نظر مالی بسیار ضعیف و پدر او فردی ثروتمند باشد، باز هم زن نمی تواند صداق خود را از پدرشوهر مطالبه کند. اگر شوهر فوت کند و دارایی او کفاف پرداخت صداق را ندهد، باز هم نمی توان برای دریافت آن به پدرشوهر مراجعه کرد. زن تنها زمانی می تواند برای گرفتن مهریه خود به پدرشوهرش مراجعه کند که او ذیل عقدنامه را امضا کرده و پرداخت آن را تضمین کرده باشد. تنها راه دریافت مهریه از پدرشوهر، وجود امضای او ذیل عقدنامه یا اقرار به پرداخت مهریه در صورت پرداخت نشدن توسط شوهر است.

مهریه پول بهتر است یا سکه؟

برای تعیین مهریه یا صداق گزینه های زیادی وجود دارد. همین که چیزی ارزش مالی داشته باشد، می تواند به عنوان صداق تعیین شود. با این اوصاف، صداق می تواند وجه نقد، سکه طلا، اموال منقول یا غیر منقول باشد. اما می توان گفت رایج ترین صداقی که این روزها تعیین می شود، سکه است. با این حال برای تعیین سکه به عنوان مهریه، محدودیت هایی وجود دارد. بر اساس قانون جدید حمایت از خانواده، ضمانت اجرای حبس مرد برای پرداخت صداق، تنها تا سقف ۱۱۰ سکه وجود دارد.

در صورتی که صداق زن بیشتر از ۱۱۰ سکه باشد و او بخواهد این مقدار سکه را به طور کامل دریافت کند، باید با معرفی اموال مرد، تمکن مالی وی را برای دادگاه به اثبات برساند. چون در نظر قانونگذار فرض بر این است که مرد توان مالی پرداخت کردن بیشتر از ۱۱۰ سکه را ندارد. اما برای دریافت صداق تا سقف ۱۱۰ سکه می توان از ضمانت اجرای حبس مرد استفاده کرد.

در صورتی که صداق زن ملک باشد، به محض انعقاد عقد نکاح، به مالکیت او در می آید. وجه نقد را هم می توان به عنوان مهریه تعیین کرد. با این حال به دلیل کاهش یافتن ارزش پول و تورم زیاد در کشور، انتخاب وجه نقد به عنوان صداق کم پیش می آید. پس به عنوان جمع بندی می توان گفت انتخاب سکه به عنوان مهریه در مقایسه با وجه نقد، اقدام هوشمندانه تری برای خانم ها خواهد بود. چون قیمت سکه روز به روز در حال افزایش است و پشتوانه مالی خوبی محسوب می شود.

مهریه

مهریه در ازدواج موقت

شرط اساسی صحت و درستی ازدواج موقت، تعیین صداق است. در ازدواج دائم می توان معین کردن صداق را به بعد از نکاح موکول کرد اما در نکاح موقت، صداق حتما باید ضمن عقد مشخص بشود. تعیین نکردن صداق ضمن عقد ازدواج موقت، باعث بطلان این عقد خواهد شد. در ازدواج موقت هم زن می تواند از دادگاه تقاضای مطالبه صداق کند. مهریه ازدواج موقت هم مانند مهریه ازدواج دائم می تواند هر مالی که ارزش مادی دارد را شامل شود. مالک مالی که به عنوان صداق معین می شود حتما باید خود شوهر باشد. مهریه ازدواج موقت هم مانند صداق ازدواج دائم در ذمه مرد قرار می گیرد و در هر صورت باید پرداخت شود.

وضعیت مهریه بعد از فوت زن

همانطور که گفتیم، صداق یا مهریه از حقوق قانونی و مشروع زن است که به محض انعقاد عقد نکاح، در زمه مرد قرار می گیرد. اما در صورتی که زن قبل از دریافت صداق فوت کند باید چه کرد؟ وضعیت مهریه بعد از فوت زن چگونه خواهد بود؟ در صورتی که زن قبل از دریافت صداق فوت کند دو حالت ممکن است وجود داشته باشد: زن در زمانی که زنده بوده، صداق خود را بخشیده است: در این حالت حق مالی زن از بین رفته و ساقط شده است. زن در زمانی که زنده بوده، صداق خود را نبخشیده است: در این صورت حق مالی زن بر مهریه خود هنوز وجود دارد و به وارثان او منتقل می شود.

اگر زن درخواست طلاق کند مهریه تعلق می گیرد؟

در صورت وجود یک سری شرایط، اگر زن درخواست طلاق کند، مهریه به او تعلق خواهد گرفت. چنانچه حق طلاق به زن داده شده باشد او می تواند علاوه بر مطالبه مهریه خود، درخواست طلاق هم کند. البته بستگی دارد چه اختیاراتی در این باره داشته باشد. اگر زن بتواند عسروحرج خود در منزل مرد را به اثبات برساند، می تواند هم اقدام به  گرفتن صداق کرده و هم از همسر خود جدا شود. البته در این حالت زن باید مدارکی دال بر عسروحرج ارائه کند و تصمیم نهایی با دادگاه خواهد بود. البته قانونگذار ۱۲ شرط را پیش بینی کرده که در صورت وجود هر یک، زن می تواند مهریه خود را مطالبه کند و از همسر خود جدا شود. همچنین در صورتی که طلاق توافقی باشد، زن و شوهر می توانند درمورد صداق هم توافق کنند.